Rumantschia duamilli e ventg
L’onn 2018 èsi otganta onns ch’il rumantsch è vegnì acceptà sco lingua naziunala da la Svizra, l’onn 2019 daventa la Lia Rumantscha (LR) tschient onns. Quai vul dir ch’il rumantsch sco linguatg è francà en la constituziun e che la Rumantschia ha chattà ina moda da s’organisar per la promoziun dal linguatg. Ma èsi uschia sclerì era per ils proxims tschient onns co ch’il rumantsch duai sa sviluppar?
Quests giubileums èn per la Pro Svizra Rumantscha (PSR) in’occasiun da far patratgs. Nus vulain tschiffar quests muments da reminiscenza per dar in’egliada en il futur: per rimnar ideas co sviluppar il rumantsch e la Rumantschia, per reflectar tge midadas dals davos otganta resp. tschient onns ch’èn ozendi ina schanza per noss linguatg e nossa cultura. Per quest motiv preschenta la PSR cun questa visiun per il 2020 impuls da discussiun per la Rumantschia che s’orientescha vid novas vistas e pussaivladads dal progress per lingua e cultura. L’onn 2020 è in mument da tscherta simbolica d’avanzament suenter ils giubileums da reconuschientscha sco lingua naziunala e l’organisaziun autonoma en la LR.
La situaziun actuala en la Rumantschia mussa che las Rumantschas ed ils Rumantschs na possedan ozendi nagina pussaivladad da debattar e prender ina decisiun communabla, per dir “rumantscha”. La discussiun davart alternativas al rumantsch grischun per il svilup da lingua e cultura rumantscha na vegn betg manada, tranter auter era perquai che las instituziuns rumantschas e dal chantun Grischun na provedan betg in spazi da deliberaziun u discussiun ad in vast public. In auter motiv per preschentar quests impuls è che be la constituziun na garantescha betg il surviver da la lingua e che l’organisaziun da la Rumantschia ed en spezial da la LR n’è betg incontestabla. Uschia ha la LR sezza preschentà propostas per restructurar la radunanza da delegadas e delegads (RD) sin squitsch da tschertas forzas rumantschas. La PSR è dentant da l’avis ch’ina restructuraziun duai vegnir inspirada d’ina strategia e d’ina visiun per la Rumantschia, e per formular ina tala strategia e visiun èsi necessari da pussibilitar ina discussiun averta nua che ideas e propostas dad uschè blers Rumantschs sco pussaivel pon vegnir integradas.
Perquai vulain nus sbozzar tschertas vias e pussaivladads per redefinir la moda da discussiun en la Rumantschia: enstagl da discordia e conservaziun dal status quo essan nus a la tschertga da cuminanza e progress en conscienza dal nov tschientaner. La proposta sa fatschenta cun trais puncts en ils quals nus vesain in potenzial da svilup u midament cun la mira da crear in spazi da discussiun e decisiun: la separaziun da rollas da protecziun e represchentaziun dal rumantsch sut il chavazzin represchentaziun; la necessitad d’ina pussaivladad da s’entupar e debattar sut il chavazzin deliberaziun; e finalmain l’infurmaziun e co che la Rumantschia po utilisar meds pli moderns sco la digitalisaziun per la communicaziun tranter Rumantschs e laschar uschia sblatgir cunfins tranter las valladas e sur il territori rumantsch ora.
L'entir document d'impuls è accessibel sco PDF: Rumantschia duamilli e ventg