«Creaton» in Zürich

Die Pro Svizra Rumantscha und das Bundesamt für Kultur laden ein zum ersten romanischen «Creaton». Der Anlass findet am 20. Januar 2024 ab 10:00 in der Bäckeranlage in Zürich statt. Der Creaton – eine Anlehnung an das Wort Hackathon – bietet die Möglichkeit, neue Ideen für die Rumantschia zu formulieren und zu konkretisieren. Bis zu drei Ideen werden mit einer Anschubfinanzierung von 5000 Franken gefördert. Weiterführende Informationen sind im romanischen Teil der Website zu finden (simplamain cliccar sin «rumantsch»).

Link für die Jahresversammlung 2021

Liebe Mitglieder der Pro Svizra Rumantscha

Unsere Jahresversammlung findet wie offiziell angekündigt am 4. Juni um 20:00 statt. Sie finden unsere virtuelle Versammlung mit folgendem Link:
https://zoom.us/j/4787525762

Hier finden Sie den Revisorenbericht für das Jahr 2019 und für das 2020 und die beiden Rechnungen.

Wir freuen uns, Sie online begrüssen zu dürfen.
Der Vorstand der PSR

Keine Jahresversammlung und Podiumsdiskussion am 13. März in Chur!

Aufgrund der Massnahmen gegen die Verbreitung des Coronavirus, die der Kanton Graubünden und die Stadt Chur getroffen haben, hat der Vorstand der PSR entschieden, dass die Jahresversammlung und die Podiumsdiskussion vom 13. März nicht stattfinden.

Sobald ein neues Datum feststeht, informieren wir die Mitglieder.

 

Hauptversammlung 2019

Die nächste Hauptversammlung findet am 22. März 2019 um 18:30 in Chur im Hotel Stern statt. Die Einladung an die Mitglieder folgt wie gewohnt per Post. Bitte den Termin vormerken!

Hauptversammlung 2018

Die nächste Hauptversammlung findet am 13. April 2018 um 18:30 in Chur in der Hofkellerei statt. Die Einladung an die Mitglieder folgt wie gewohnt per Post. Bitte den Termin vormerken!

Aktion NEIN zu «No Billag» im HB Zürich! Die PSR ist mit dabei.

Auch heute Sprachenförderung!

Der erste August ist einer der Tage im Jahr an dem Rätoromanisch in der gesamten Schweiz zu hören ist - Politikerinnen und Politiker versuchen, in allen Landessprachen einen oder zwei Sätze herauszukriegen, sodass viele Rätoromanisch zumindest einmal im Jahr hören.

Aber was passiert an den restlichen 364 Tagen mit den Minderheitensprachen in der Schweiz? Damit die Landessprachen nicht in Vergessenheit geraten hat die Pro Svizra Rumantscha vorgeschlagen, eine eidgenössischen Kommission für Sprachen einzusetzen, ein Vorschlag der in der Motion von Ständerat Stefan Engler ausformuliert ist. Auf der Webseite des Parlaments ist diese Motion aber nur auf Deutsch, Französisch und Italienisch zu finden. Sodass die PSR beschlossen hat, selbst für eine rätoromanische Variante zu sorgen. Voilà:

 

Appreziar la valur da la diversitad linguistica

Il Cussegl federal vegn incumbensà da preschentar en il rom dal proxim messadi da cultura 2021-2024 in project per francar ina “Cumissiun da convivenza linguistica” extraparlamentara en la Lescha da linguas. La cumissiun sa cumpona a moda paritetica da trais represchentants da mintga lingua naziunala sco da trais represchentants dad autras linguas minoritaras. Ella s’occupa da dumondas relevantas per la chapientscha ed ils barats vicendaivels tranter las cuminanzas linguisticas en il senn da l’artitgel 70 alinea 3 da la Constituziun. Ella cusseglia il Cussegl federal en tut las dumondas da la politica da linguas, per las qualas la Confederaziun è cumpetenta.

 

Argumentaziun

Bain che la politica da linguas è surtut l’incumbensa dals chantuns, ha la Confederaziun en il rom da l’artitgel da la Constituziun l’incumbensa da promover surtut la chapientscha ed il barat tranter las cuminanzas linguisticas. Plinavant sustegna la Confederaziun ils chantuns plurilings sco er ils chantuns Grischun e Tessin. Ella ha pia la rolla da rinforzar en collavuraziun cun ils chantuns “la coesiun e la chapientscha vicendaivla tranter las differentas gruppas socialas e culturalas”, sco ch’il messadi da cultura 2016-2020 descriva ina da sias axas principalas.

Dentant ha la Confederaziun actualmain paucas resursas en la domena da la politica da linguas en il senn stretg e deleghescha perquai a moda subsidiara per exempel la promoziun da la lingua taliana e rumantscha mintgamai als chantuns Tessin e Grischun. Las dumondas da lingua vegnan tractadas surtut da l’Uffizi federal da cultura. Cun il diever da la plurilinguitad en l’administraziun s’occupa la delegada federala per la plurilinguitad. Igl è giavischabel che la politica da linguas vegnia rinforzada sin nivel federal, tranter auter en vista a las regulaziuns davart l’emprender linguas estras en scola en ils chantuns da la Svizra tudestga. La reacziun da quests en la procedura da consultaziun davart la revisiun da l’artitgel 15 da la Lescha da linguas mussa che la Confederaziun duai surpigliar sias cumpetenzas ed obligaziuns a moda precauta ma era decisa. Per accumplir sias incumbensas èsi pia inditgà ch’il Cussegl federal prendia en agid il savair da las organisaziuns linguisticas, dals chantuns e dad ulteriuras organisaziuns interessadas.

L’attenziun na duai betg mo esser concentrada sin las quatter linguas naziunals tudestg, franzos, talian e rumantsch, ma era sin autras linguas e gruppas da linguas en Svizra. Tar quellas tutgan autras linguas minoritaras sco il jenic, il gualser, il francoprovenzal sco era l’englais ed autras linguas discurridas da migrants sco il portugais che daventan pli e pli impurtantas.

Gist en la domena da linguas èsi central da manar ina politica solida che resguarda las particularitads da la cuminanzas linguisticas, ils basegns dals chantuns e la coexistenza da tut las linguas da noss pajais. Las linguas naziunalas e las linguas minoritaras èn ina cumponenta essenziala da la Svizra e da l’identitad svizra. Ellas èn in factur central per la chapientscha tranter las cuminanzas linguisticas, era sur ils cunfins chantunals ora, ed uschia era per nossa societad. Cun instituir ina “Cumissiun da convivenza” mussa il Cussegl federal ch’el è conscient da sia responsabladad en la domena da questa chapientscha e ch’el dispona da la sensibilitad necessaria per ils basegns dals chantuns e da las cuminanzas linguisticas.

Il Cussegl federal accorda ina gronda valur al rinforzament da las linguas naziunalas ed a la plurilinguitad sco er a la promoziun da la chapientscha e dals barats tranter las cuminanzas linguisticas. Il Cussegl federal ha sviluppà ina politica da promoziun coerenta sin basa da la lescha da linguas (Collecziun sistematica 441.1). La coesiun sociala furma ina prioritad da la promoziun cultura dals onns 2016-2020. Il Cussegl federal ha decis diversas mesiras en las domenas dals barats da scola, da l’instrucziun da lingua e da la lingua e cultura taliana e rumantscha. Questas mesiras duain vegnir cuntinuadas ed approfundadas en il messadi da cultura 2021-2024.

Per sviluppar ed applitgar sia politica da sustegn collavura la Confederaziun per mintga domena cun gruppas d’experts (da l’instrucziun e la scienza, da l’administraziun e la pratica). Ina collavuraziun instituziunala exista numnadamain cun gremis d’experts da la Conferenza svizra dals directurs chantunals da l’instrucziun publica. La Confederaziun ha plinavant la pussaivladad da reunir ina gruppa da lavur ad hoc per tschertas incumbensas u da far in barat d’opiniuns cun organisaziuns interessadas.

Il Cussegl federal renviescha a la reorganisaziun da las cumissiuns extraparlamentaras en il rom da la modificaziun da la lescha davart l’organisaziun da la regenza e da l’administraziun dals 20 da mars 2008 (Collecziun sistematica 172.010) sco er a la moziun Bigler 16.3967, acceptada dal Cussegl naziunal en mars 2017, che pretenda da reducir per in terz il dumber da las cumissiuns extraparlamentaras. Il Cussegl federal è da l’avis ch’ina cumissiun extraparlamentara permanenta per dumondas da linguas na saja betg l’instrument adequat per rinforzar la politica da linguas da la Confederaziun. El è persvas che l’administraziun federala ha las enconuschientschas necessarias per exequir sias incumbensas u ch’ellas pon vegnir procuradas tenor basegn. Per tut questas raschuns na vesa il Cussegl federal nagina necessitad da crear ina cumissiun extraparlamentara supplementara.

Sprachenvielfalt hat einen Wert

Heute hat Ständerat Stefan Engler eine Motion eingereicht, welche vom Bund die Einrichtung einer Sprachenkommission verlangt. Der Bund soll sich stärker für die Verständigung und den Austausch zwischen den Sprachgemeinschaften engagieren, und mit der Unterstützung der Sprachorganisationen und den Kantonen eine Gesamtsicht zu den vier Landesssprachen einnehmen. Der Vorstoss wurde in Zusammenarbeit mit der Pro Svizra Rumantscha erarbeitet, welche als rätoromanischer «tinctanc» neue Impulse für die Sprachenpolitik in der Schweiz bringen möchte.

Im Rahmen der nächsten Kulturbotschaft wird dabei der Bundesrat beauftragt, einen entsprechenden Entwurf für eine ausserparlamentarische «Kommission für Sprachenfragen» vorzulegen. Die Kulturbotschaft dient auch zur Förderung und dem Schutz der Sprachen, insbesondere der italienischen und rätoromanischen Sprache basierend auf dem Sprachengesetz. Neu soll im Sprachengesetz auch eine Fachkommission verankert werden, welche dem Bund die Möglichkeit gibt, Wissen von Expertinnen und Experten in der Sprachenpolitik beizuziehen. Mögliche Themen für eine entsprechende Fachkommission, welche sich mit der Verständigung zwischen den Sprachengemeinschaften befasst, sind beispielsweise die Frage der Fremdsprachen in den Schulen, aber auch die Rolle der Minderheitensprachen Rätoromanisch und Italienisch ausserhalb der angestammten Sprachgebiete. Dabei soll die Kantonshoheit im Bereich der Sprachenpolitik gewahrt werden, der Bund soll aber die ihm zugestandene Kompetenz im Verständnis und dem Austausch zwischen den Sprachengemeinschaften wahrnehmen.

Die Motion von Ständerat Stefan Engler ist auf der Webseite des Parlaments zu finden: Motion.

Die Pro Svizra Rumantscha hat ein kleines Argumentarium für die Sprachkommission verfasst. Ziel ist es, dieses Dokument in allen Landessprachen und weiteren Sprachen der Schweiz zu übersetzen, beispielsweise das Walserdeutsch, die jenische Sprache oder das Frankoprovenzalisch.

Impulse für die Entwicklung

Am Montag, 20. Februar 2017, jährt sich die Abstimmung zur Frage, ob Rätoromanisch eine Landessprache werden soll, zum 79sten Mal. Diesen symbolischen Tag nutzen wir um unsere Impulse für die Zukunft des Rätoromanischen zu publizieren. Kurz vor der Generalversammlung der Pro Svizra Rumantscha (3. März 2017) lancieren wir so die Diskussion, welche Organisation für die Rumantschia angepasst ist, welche Informationsmittel nötig sind, und wie wir eine "rätoromanische Debatte" haben können.

Das ganze Dokument mit den Anregungen für die Debatte ist unter Impulse zu finden.

Gleichzeitig möchten wir alle an einer Diskussion zur Zukunft des Rätoromanischen interessierten Personen an unsere Generalversammlung, welche am Freitag, den 3. März 2017, ab 18:15 in der Hofkellerei in Chur stattfindet. Nach den offiziellen Traktanden beginnt um 19:15 ein Spezialprogramm mit Vorträgen und Diskussion, wo die PSR einige Konkretisierungen dieser Impulse präsentieren wird.

 

Hauptversammlung 2017

Die nächste Hauptversammlung findet am 3. März 2017 um 18:15 in Chur statt. Die Einladung an die Mitglieder folgt wie gewohnt per Post. Der Vorstand plant zur Zeit auch ein Rahmenprogramm zur Jubiläumsversammlung. Schliesslich wird die PSR im 2017 schon 25-jährig!

Täglich Rätoromanisch

Restructuraziun duai resguardar realitad - Restrukturierung soll Realitätssinn haben

Medienmitteilung vom 18. Oktober 2016 (Reaktion auf die Restrukturierungsvorschläge der Lia Rumantscha)

 

Per la radunanza da delegadas e delegads 2016 propona la suprastanza da la Lia Rumantscha d’iniziar ina restructuraziun da ses organs. Quella idea na persvada betg.

Sco consequenza a la dieta «LR19» propona la Lia Rumantscha (LR) trais variantas per ina restructuraziun interna. La Pro Svizra Rumantscha (PSR) – sco uniun betg affiliada a la LR – n’è betg cuntenta cun questa reacziun che para dad esser malponderada. Per l’ina ha quai da far cun l’intenziun sezza, per l’autra è la PSR persvasa ch’igl è necessari che la LR sa fatschentia l’emprim cun la strategia per ils proxims onns e pondereschia pir lura tge structura che serva il meglier a questas finamiras.

Las restructuraziuns preschentadas da la LR na promovan betg ina collavuraziun ed in sentiment d’unitad. Surtut la terza proposta cun l’idea da stritgar la participaziun da las organisaziuns tematicas sco la Giuventetgna Rumantscha (GiuRu), la Societad Retorumantscha (SRR), l'Agentura da Novitads Rumantschas (ANR) u l’Uniun per la Litteratura Rumantscha (ULR) è in svilup sbaglià, gia che quellas uniuns s’engaschan fermamain per il rumantsch en divers secturs. Ins survegn l’impressiun che la suprastanza da la LR haja prendì ina decisiun plitost sperta. Perquai preschenta la PSR ina quarta proposta  (da chattar qua: proposta PSR) che cuntegna ils suandants puncts impurtants:

– La suprastanza da la LR vegn augmentada a set sezs.

– La LR integrescha ina cumissiun cun la finamira da controllar las mesiras per la protecziun dal rumantsch.

– La radunanza da delegadas e delegads (RD) percunter vegn redimensiunada ed ha dapli responsabladad strategica envers la suprastanza. La RD sa cumpona vinavant da tut las uniuns affiliadas e quai da maniera che la cumposiziun correspunda a las relaziuns da la populaziun rumantscha actuala.

L’impurtant stuess esser che persunas motivadas ed interessadas per il rumantsch hajan la pussaivladad da pudair decider davart l’avegnir da la lingua e cultura. Cun exluder tschertas uniuns da la RD cuntansch’ins exact il cuntrari. Perquai fa la PSR ina nova proposta sco uniun independenta da la LR e supplitga la LR da preschentar quella a chaschun da la RD.

La proposta da la PSR sco document

La suprastanza da la Pro Svizra Rumantscha: Flurin Bundi, Annetta Zini, Barbla Etter, Jon Bischoff, Clau Dermont e Martin Cantieni

Da cumplots fictivs - Eingebildete Verschwörungen

Medienmitteilung vom 26. September 2016 (Antwort auf den Artikel «In postulat – ed ina resoluziun encunter quel» in La Quotdiana)


La Pro Svizra Rumantscha (PSR) è perplexa da la reacziun da la Pro Idioms e da la vieuta da Martin Candinas en connex cun il postulat Semadeni «Allegra, il rumantsch e talian duain viver». Il postulat pretenda curt e bain dal Cussegl federal da preparar in rapport che duai dar pled e fatg davart la promoziun da las linguas minoritaras en il chantun Grischun.

En la motivaziun dal postulat menziuna Silva Semadeni sfidas sco las fusiuns da vischnancas u l’acceptanza difficila dal rumantsch grischun sco puncts nuschaivels per la protecziun dal rumantsch. Ma la Pro Idioms interpretescha questa constataziun – che la dispita davart il rumantsch grischun saja nuschaivla per la pasch linguistica – para sco promoziun zuppada dal rumantsch grischun. Mintgin che legia il postulat sto dentant constatar ch’el na cuntegna nagina formulaziun che pretenda ina promoziun dal rumantsch grischun – ni avertamain ni «a la zuppada».

La resoluziun da la Pro Idioms encunter il postulat che s’engascha per il rumantsch ed il talian fa la parita d’esser ina chaussa da principi. Gia be ils dus pleds «rumantsch grischun» paran da provocar in mecanissem d’opposiziun. Bain vul ella sustegnair tut las «stentas per mantener la pasch linguistica», ma ella fa gist il cuntrari.

A medem temp sa senta Martin Candinas obligà da retrair ses sustegn per il postulat, malgrà ch’el ha sez suttascrit quel. Questa vieuta senza arguments fundads è curiusa e betg vardaivla per in politicher versà.

La Pro Svizra Rumantscha è conscienta ch’il rumantsch dovra ina promoziun effizienta ed è perquai engraziaivla a Silva Semadeni per ses postulat e ses engaschi a favur da las linguas minoritaras a Berna. La PSR appellescha a tut las Rumantschas e tut ils Rumantschs da salvar il saun giudizi e da sustegnair las stentas per la protecziun e la promoziun dal rumantsch.

La suprastanza da la Pro Svizra Rumantscha: Flurin Bundi, Annetta Zini, Clau Dermont, Jon Bischoff, Barbla Etter, Martin Cantieni

Kommentare