Er oz engaschi per las linguas!

L’emprim d’avust è in dals dis nua ch’il rumantsch è preschent en l’entira Svizra – las politicras ed ils politichers emprovan da balbegiar ina lingia u duas en mintga lingua naziunala, ed uschia blers ch’audan il rumantsch almain ina giada l’onn.

Ma tge schabegia ils ulteriurs 364 dis cun las linguas minoritaras en Svizra? Per che las linguas naziunalas na crodan betg en emblidanza ha la Pro Svizra Rumantscha proponì d’iniziar ina cumissiun da linguas federala, ina proposta ch’è formulada en la moziun da cusseglier dals chantuns Stefan Engler. Sin la pagina da la confederaziun è questa moziun dentant be da chattar en las trais linguas tudestg, franzos e talian. Uschia che la PSR ha decidì da sezza procurar per ina varianta rumantscha. Voilà:

 

Appreziar la valur da la diversitad linguistica

Il Cussegl federal vegn incumbensà da preschentar en il rom dal proxim messadi da cultura 2021-2024 in project per francar ina “Cumissiun da convivenza linguistica” extraparlamentara en la Lescha da linguas. La cumissiun sa cumpona a moda paritetica da trais represchentants da mintga lingua naziunala sco da trais represchentants dad autras linguas minoritaras. Ella s’occupa da dumondas relevantas per la chapientscha ed ils barats vicendaivels tranter las cuminanzas linguisticas en il senn da l’artitgel 70 alinea 3 da la Constituziun. Ella cusseglia il Cussegl federal en tut las dumondas da la politica da linguas, per las qualas la Confederaziun è cumpetenta.

 

Argumentaziun

Bain che la politica da linguas è surtut l’incumbensa dals chantuns, ha la Confederaziun en il rom da l’artitgel da la Constituziun l’incumbensa da promover surtut la chapientscha ed il barat tranter las cuminanzas linguisticas. Plinavant sustegna la Confederaziun ils chantuns plurilings sco er ils chantuns Grischun e Tessin. Ella ha pia la rolla da rinforzar en collavuraziun cun ils chantuns “la coesiun e la chapientscha vicendaivla tranter las differentas gruppas socialas e culturalas”, sco ch’il messadi da cultura 2016-2020 descriva ina da sias axas principalas.

Dentant ha la Confederaziun actualmain paucas resursas en la domena da la politica da linguas en il senn stretg e deleghescha perquai a moda subsidiara per exempel la promoziun da la lingua taliana e rumantscha mintgamai als chantuns Tessin e Grischun. Las dumondas da lingua vegnan tractadas surtut da l’Uffizi federal da cultura. Cun il diever da la plurilinguitad en l’administraziun s’occupa la delegada federala per la plurilinguitad. Igl è giavischabel che la politica da linguas vegnia rinforzada sin nivel federal, tranter auter en vista a las regulaziuns davart l’emprender linguas estras en scola en ils chantuns da la Svizra tudestga. La reacziun da quests en la procedura da consultaziun davart la revisiun da l’artitgel 15 da la Lescha da linguas mussa che la Confederaziun duai surpigliar sias cumpetenzas ed obligaziuns a moda precauta ma era decisa. Per accumplir sias incumbensas èsi pia inditgà ch’il Cussegl federal prendia en agid il savair da las organisaziuns linguisticas, dals chantuns e dad ulteriuras organisaziuns interessadas.

L’attenziun na duai betg mo esser concentrada sin las quatter linguas naziunals tudestg, franzos, talian e rumantsch, ma era sin autras linguas e gruppas da linguas en Svizra. Tar quellas tutgan autras linguas minoritaras sco il jenic, il gualser, il francoprovenzal sco era l’englais ed autras linguas discurridas da migrants sco il portugais che daventan pli e pli impurtantas.

Gist en la domena da linguas èsi central da manar ina politica solida che resguarda las particularitads da la cuminanzas linguisticas, ils basegns dals chantuns e la coexistenza da tut las linguas da noss pajais. Las linguas naziunalas e las linguas minoritaras èn ina cumponenta essenziala da la Svizra e da l’identitad svizra. Ellas èn in factur central per la chapientscha tranter las cuminanzas linguisticas, era sur ils cunfins chantunals ora, ed uschia era per nossa societad. Cun instituir ina “Cumissiun da convivenza” mussa il Cussegl federal ch’el è conscient da sia responsabladad en la domena da questa chapientscha e ch’el dispona da la sensibilitad necessaria per ils basegns dals chantuns e da las cuminanzas linguisticas.

Il Cussegl federal accorda ina gronda valur al rinforzament da las linguas naziunalas ed a la plurilinguitad sco er a la promoziun da la chapientscha e dals barats tranter las cuminanzas linguisticas. Il Cussegl federal ha sviluppà ina politica da promoziun coerenta sin basa da la lescha da linguas (Collecziun sistematica 441.1). La coesiun sociala furma ina prioritad da la promoziun cultura dals onns 2016-2020. Il Cussegl federal ha decis diversas mesiras en las domenas dals barats da scola, da l’instrucziun da lingua e da la lingua e cultura taliana e rumantscha. Questas mesiras duain vegnir cuntinuadas ed approfundadas en il messadi da cultura 2021-2024.

Per sviluppar ed applitgar sia politica da sustegn collavura la Confederaziun per mintga domena cun gruppas d’experts (da l’instrucziun e la scienza, da l’administraziun e la pratica). Ina collavuraziun instituziunala exista numnadamain cun gremis d’experts da la Conferenza svizra dals directurs chantunals da l’instrucziun publica. La Confederaziun ha plinavant la pussaivladad da reunir ina gruppa da lavur ad hoc per tschertas incumbensas u da far in barat d’opiniuns cun organisaziuns interessadas.

Il Cussegl federal renviescha a la reorganisaziun da las cumissiuns extraparlamentaras en il rom da la modificaziun da la lescha davart l’organisaziun da la regenza e da l’administraziun dals 20 da mars 2008 (Collecziun sistematica 172.010) sco er a la moziun Bigler 16.3967, acceptada dal Cussegl naziunal en mars 2017, che pretenda da reducir per in terz il dumber da las cumissiuns extraparlamentaras. Il Cussegl federal è da l’avis ch’ina cumissiun extraparlamentara permanenta per dumondas da linguas na saja betg l’instrument adequat per rinforzar la politica da linguas da la Confederaziun. El è persvas che l’administraziun federala ha las enconuschientschas necessarias per exequir sias incumbensas u ch’ellas pon vegnir procuradas tenor basegn. Per tut questas raschuns na vesa il Cussegl federal nagina necessitad da crear ina cumissiun extraparlamentara supplementara.

 

Go back